Jakie są tendencje rozwojowe w polszczyźnie? Jak zmieniają się normy językowe? Jak nowe technologie wpływają na sposoby opisu języka? Jakie są zachowania językowe Polaków, także w dyskursie naukowym? Jak zmienia się język reklam? Na te i inne pytania związane z językiem polskim szukali odpowiedzi naukowcy, którzy spotkali się na UWM w dniach 22-23 maja 2025 r. Wśród prelegentów byli reprezentanci m.in. Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Uniwersytetu Łódzkiego, Uniwersytetu Jagiellońskiego czy Uniwersytetu Gdańskiego.

Pierwsza konferencja z cyklu „Nowe zjawiska w języku, tekście i komunikacji” odbyła się w maju 2005 roku. Dla wielu gości dziewiąta konferencja stała się więc jubileuszową, bo była spotkaniem po 20 latach od pierwszych dyskusji. Otwierając dwudniowe obrady, prof. Mariusz Rutkowski, dziekan Wydziału Humanistycznego i językoznawca, przypomniał, że wydarzenie miało być jednorazowym spotkaniem.

– Nikt się wówczas nie spodziewał, że konferencja przybierze format cykliczny. To miało być jednostkowe wydarzenie poświęcone temu, co w języku i komunikacji jest nowe, wyłaniające się, nieuformowane, niezbadane – mówił prof. Rutkowski. – Okazało się, że atmosfera była tak sprzyjająca dyskusji, a rozmowy niedokończone, jak to w mediach czasami bywa, że pojawiła się potrzeba podsumowania tego w kolejnych latach.

Dziekan zwrócił uwagę, że konferencje odbywały się z różną częstotliwością, niektóre co dwa lata, z dłuższą przerwą w okresie pandemii COVID. Podkreślił, że Wydział Humanistyczny żyje rozmowami o języku i czeka na przyjazdy reprezentantów różnych ośrodków naukowych z Polski.

– Myślę, że będzie to czas owocnej dyskusji, gdzie zderzą się ze sobą różne punkty widzenia i zostaną wyłonione różne nieoczywiste zjawiska językowe – dodał prof. Rutkowski.

Dr hab. Iza Matusiak-Kempa, prof. UWM z Katedry Języka Polskiego zwróciła uwagę, że naukowcy spotkają się jako dobrzy znajomi.

– Możemy debatować na tematy językoznawcze, na tematy języka, który został sprzedany w różnej służbie. Możemy o tym dyskutować na poważnie, podejmować refleksje, stawiać diagnozy, a czasami tylko opisywać fakty, które się w języku zdarzają – mówiła prof. Matusiak-Kempa.

Analiza nowego stylu felietonów

Wykład na otwarcie spotkanie wygłosiła prof. Maria Wojtak z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Przybliżyła temat „Codzienność komunikacyjna w konkretnym felietonowym przystosowaniu”. Obiektem jej badań był cykl kilkudziesięciu felietonów autorstwa Elizy Kąckiej, publikowanych w „Tygodniku Powszechnym". Autorka jest literaturoznawczynią i pisarką. Zdaniem prof. Wojtak w omawianych felietonach można zaobserwować nowe zjawiska komunikacyjne. Kącka zamieszcza w swoich tekstach zasłyszane, a nawet podsłuchane, np. w komunikacji miejskiej, rozmowy potoczne i dostosowuje je do reguł poetyki.

–  Felieton rozszerza swoje granice przez przystosowanie tekstów bazowych, czyli pierwotnych rozmów, które mają status tekstów mówionych, kolokwialnych. Bardzo ważne jest moim zdaniem to, że autorka gra strukturą wypowiedzi – mówiła prof. Maria Wojtak. Przypomniała też, że choć może nam się wydawać, że teksty te są spontaniczne, to mają strukturę schematyczną: jest otwarcie, przedmiot rozmowy, konkluzja i zakończenie.

– W przypadku Elizy Kąckiej możemy mówić o zabiegach stylizatorskich. To nie są stylizacje, tam nie ma imitacji, nie chodzi o konwersacyjną fikcję, lecz o konwersacyjny autentyk. Autorka dba bardzo, żeby ten dokumentacyjny charakter tekstów uwidocznić, pokazać autentyk komunikacyjny wmontowany w publicystyczną formę przekazu. Jest jej to potrzebne po to, żeby, osiągnąć coś, co jest bardzo ważne w poetyce felietonu, czyli konceptyzm – dodała prof. Wojtak.

Prelegentka zwróciła uwagę, że sama Kącka występuje w różnych kostiumach.

– Buduje narrację dokumentalną z dystansu albo jako narrację świadka czy uczestnika sceny konferencyjnej. Występuje jako publicystka, felietonistka, tworząca ostatecznie nie reportaż, tylko felieton, a więc zaprasza czytelnika do interpretacyjnej gry – mówiła prof. Wojtak.

Entropia i redundancja

Prof. Paweł Nowak (UMCS) wygłosił referat „Współczesna informacja komunikacyjna a semantyka i pragmatyka języka mediów”. Przybliżył pojęcia entropii (chaosu komunikacyjnego, rozproszenia) i redundancji (nadmiaru informacji) oraz masy wiedzowej.

– Jest pewien zasób wydarzeń, które przekazują media i które tworzą masę wiedzową. Ona naprawdę bardzo skutecznie przygniata, rozprasza, wypełnia ponad miarę otaczającą przestrzeń poznawczą – mówił prof. Nowak. Dodał, że w ostatnich latach poświęca się wiele wagi immersji, czyli temu, ile jesteśmy w stanie przyjąć nowych komunikatów w ciągu doby, więc dobrze jest uczyć się wybierać, jakimi informacjami sami się karmimy.

Prelegent pokazał także, że zmienia się definicja tego, czym jest informacja.

– Informacja kiedyś była faktem: przedstawiam ci, żebyś wiedział. Dzisiaj informacja ma przesłanie: słuchaj, co mam ci do opowiedzenia. To jest zasadnicza różnica na poziomie języka mentalnego, na poziomie intencji. Informacja staje się opowieścią, ale także plotką, bo bardzo dużo informacji nie jest obecnie opartych na faktach – mówił prelegent podczas wykładu.

Internet nie jest neutralny politycznie

Prof. Bogusław Skowronek (UKEN) przedstawił słuchaczom „Nowe spojrzenie na hipertekstowy dyskurs medialny i dyskurs mediów społecznościowych. Suma nadziei i rozczarowań”.

Mierzył się z zagadnieniem, czy internet jest medium czy też tylko środowiskiem komunikacyjnym.

– Internet miał w założeniu wzmacniać demokrację, poczucie równości, medialnego egalitaryzmu, miał sprzyjać emancypacji i tworzyć indywidualną podmiotowość, pobudzać ekspresję twórczą, wyzwalać z ograniczeń społecznej. Miał oferować możliwość współpracy, wspólnego tworzenia oraz łączenia się we wspólnoty. Miał być modelem komunikacyjnym, doskonale zdecentralizowanym i ahierarchicznym. Miał dowodzić wiary w postęp oraz przekonanie, że właśnie ta technologia będzie nie tylko doskonała informacyjnie, ale i neutralna ideologicznie. Dzisiaj wiemy, że jest to nieprawda – mówił prof. Skowronek. Przypomniał że koncept internetu w tej początkowej formie powstał jako efekt zespolenia pokoleniowych tendencji i był realizacją przekonań oraz wartości wyrażanych przez amerykańską kontrkulturę, zbuntowaną wobec przekazów tradycyjnych mediów. Miał być też emanacją akademickiego etosu nauki, eksponującego bezinteresowność, swobodę poszukiwań naukowych, wolny dostęp do wyników pracy naukowej i dochodzenie do prawdy.

– Powtórzę, że wszystkie te szczytne założenia, postulaty oraz idee, które legły u podstaw internetu, zostały dziś zweryfikowane. Hipertekstowy dyskurs medialny w tym obecnym kształtuje jednoznacznie udowodnił, że żadna technologia nie jest neutralna, zawsze jest polityczna i z polityką związana. Dzisiejszy internet jako medium posiada swoich właścicieli, bo podobnie jak w klasycznych mediach istnieje tu nadzór instytucji i koncernów zarządzających – mówił prof. Skowronek, podając przykłady korporacji medialnych i BIG TECH-ów.

Poza wykładami organizatorzy zaplanowali m.in. obrady plenarne i obrady w sekcjach. Nie zabrakło także dyskusji o zmianach, które zachodzą w naukowej i potocznej komunikacji językowej.

Partnerem wydarzenia był Oddział Olsztyński Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego.

Anna Wysocka

fot. Janusz Pająk